Cường quốc từ nền văn minh lúa nước, khai thác "túi khôn” từ ngân hàng giống lúa bản địa, để làm ra Hạt Ngọc Việt - gạo thơm ST25, xác lập kỳ tích lịch sử năm 2019.

Gạo ngon nhất

Đêm Manila thao thức, tĩnh lặng. Cảm giác nôn nao, bồn chồn với sự tự tin của một người trải qua biết bao cuộc thi trong đời người, ông Cua ẩn nhẫn chờ đợi bình minh.

AHLĐ KS Hồ Quang Cua.

Ba năm trước, ông Cua và GS.TS Võ Tòng Xuân từng tạo ấn tượng mạnh từ gạo ST24 - Top 3 trong cuộc thi “World's Best Rice” tại Macau. Đến World's Best Rice 2019, GS Xuân và ông Cua mang 2 loại gạo ngon nhất ST24 và ST25 sang Philippines tham gia cuộc thi.

GS.TS Võ Tòng Xuân, nhân chứng của một thời dạy sinh viên nông nghiệp căng dây cấy từng tép một, lúa cấy hai lần để nhân nhanh giống lúa trước nguy cơ đói kém trong những năm cuối thập niên 70, thế kỷ trước. Ông vẫn dõi theo, trợ lực cho ý tưởng tạo dấu ấn gạo Việt từ ông Hồ Quang Cua.

Từng khước từ cơ hội du học tại Mỹ, ông Cua chân lấm tay bùn lo tạo giống lúa ST trong 20 năm. Hay đúng hơn, đó là cố gắng cả đời người của một cựu sinh viên khóa 1 Khoa nông nghiệp Đại học Cần Thơ.

Festival 13 tại Long An vinh danh ST 24 “gạo ngon nhất Việt Nam” vẫn chưa phải là mục tiêu cuối cùng của một người sẵn sàng đối diện những cuộc thi đầy thách thức như “World's Best Rice” do The Rice Traders tổ chức.

Cuộc thi hội tụ giới thương gia kinh doanh lúa gạo toàn cầu với các vị giám khảo là những đầu bếp quốc tế danh tiếng, chuẩn mực trong cách thẩm định chất lượng gạo thơm, hương vị cơm ngon chi li đến từng hạt.

Cuộc thi nghiêm túc và chặt chẽ, qui mô hoành tráng, long trọng thậm chí khắt khe không chỉ để tạo hào quang nhân tạo mà thực sự là thông điệp toàn cầu cho gạo thơm được tạo ra từ tri thức, quyết tâm thúc đẩy thương mại hóa theo hướng nông nghiệp và dinh dưỡng. Đối với ông Cua, giá trị lớn hơn: Danh dự và hình ảnh quốc gia.

Như có một sức mạnh nào đó mầu nhiệm từ người đồng hương huyền thoại Lương Định Của, nhà di truyền chọn giống lúa nổi tiếng, ông Cua nói rằng nếu gạo Thai Hom Mali nổi tiếng về độ dẻo, thơm ngon bậc nhất Thái Lan, Basmati - loại gạo đặc sản thơm ngon nhất thế giới được trồng ở Ấn Độ và Pakistan bằng những kỹ thuật canh tác truyền thống hàng trăm năm qua hay Phka Romdoul nổi tiếng của Campuchia - từng đạt giải gạo ngon nhất thế giới… nhưng mỗi năm chỉ làm một vụ, phụ thuộc nước trời. Trong khi đó, ST 24, ST 25 có thể làm 2 vụ, có nghĩa là khả năng cung ứng liên tục trên thị trường và đó là nguồn lợi của người trồng lúa ở Việt Nam.

Ông Cua nói giá trị độc chiêu của dòng gạo ST là khả năng tự vệ trước sâu bệnh, nhờ đó không cần phải lụy phiền vì thuốc trừ sâu và cũng có nghĩa là món quà mầu nhiệm này đang mở ra khả năng chuyển đổi theo hướng an toàn sinh học, đúng xu hướng tiêu dùng toàn cầu.

Quốc gia lúa gạo

Gạo ST 24, ST25 lên đời, giá trị cao hơn nhờ các doanh nghiệp chọn đúng phân khúc, tách khỏi số đông có phẩm cấp trung bình, giá rẻ.

Các doanh nhân quan sát thị trường 3 năm gần đây nói rằng năm 2019 thị trường lúa gạo kết thúc ảm đạm. Gạo ST bán trong nước vẫn trên 1 USD/kg. Trong khi nhiều loại gạo Việt xuất khẩu giảm về giá trị (số lượng ước trên 6 triệu tấn) thì gạo ST đang trở thành một cơn sốt khi cung không đủ cầu.

Gạo Việt được xuất khẩu trong năm qua khoảng 2,57 tỉ USD. Dữ liệu của Tổng cục Hải quan còn cho thấy giá gạo xuất khẩu năm 2019 dao động trong khoảng 400 - 460 USD/tấn, mức thấp trong 3 năm qua.

Từng giai đoạn, trên đồng trồng hàng trăm loại giống lúa, với nỗ lực tự chủ lương thực quốc gia, Việt Nam trở thành cường quốc sản xuất lúa gạo hàng đầu thế giới, nhưng không phải là người giỏi mua bán và tạo dấu ấn thương hiệu.

Hình ảnh của một cựu sinh viên nông nghiệp, một công chức thực thi theo mệnh lệnh lúa gạo quốc gia, một nông dân chuyển hướng sang kinh doanh nông sản, vì khát vọng đóng góp kinh tế nông nghiệp… đã tạo ra lực hút thị trường chưa từng có của ST 24, ST 25.

Có thể đâu đó trên xứ sở có quá nhiều người giỏi nghề nông, vẫn có nhiều ý kiến phản bác, đưa ra lý lẽ và suy luận về nền tảng nghiên cứu khoa học, phương pháp chọn tạo giống lúa, ông Cua thầm lặng, dốc sức cùng nhóm cán bộ nông nghiệp Sóc Trăng chọn con đường đi riêng – bắt đầu từ đề tài nghiên cứu chọn lọc những giống lúa thơm ST 1, 2, 3 và đến nay nhóm nghiên cứu có trong tay cả ngàn tổ hợp lai, vật liệu di truyền mênh mông cho ý tưởng chinh phục thế giới tiêu dùng gạo.

Ông Cua dẫn giải: Mỗi năm lai tạo nhiều nhánh, ít nhất có thêm 500 tổ hợp/năm. Qua hơn 20 năm nhóm nghiên cứu bộ giống lúa ST đã tích lũy lưu trữ làm giàu thêm nguồn vật liệu di truyền. Trong danh mục dòng ST còn có rất nhiều giống lúa chưa đặt tên.

Thành quả AHLĐ Hồ Quang Cua và nhóm cộng sự (TS Trần Tấn Phương và Thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Hương) là tác giả bộ giống lúa thơm ST làm rạng danh hạt gạo Việt, được Thủ tướng tặng bằng khen, Bộ NN-PTNT và tỉnh Sóc Trăng tổ chức khen thưởng, tri ân trọng thị. Lập tức hiệu ứng tên tuổi gạo ngon nhất thế giới tạo nên tiếng vang và sức hút tiêu dùng, đặc biệt khuấy động chợ gạo nội địa, đánh thức thị trường xuất khẩu vốn trầm lắng gần suốt một năm qua.

KS Hồ Quang Cua

HỮU ĐỨC